Delegacioni i OSBE-ODIHR ka publikuar këtë të enjte, më 23 tetor, raportin përfundimtar mbi zgjedhjet e 11 Majit në Shqipëri.
Në raportin e publikuar, OSBE-ODIHR vlerëson se procesi ishte i administruar profesionalisht dhe konkurrues, por u zhvillua në një klimë të lartë polarizimi politik dhe pabarazie mes forcave politike.
“Zgjedhjet ishin konkurruese dhe u zhvilluan në mënyrë profesionale, por u zhvilluan në një mjedis shumë të polarizuar dhe konkurrentët nuk gëzonin një fushë të barabartë. Megjithatë, kandidatët në përgjithësi ishin në gjendje të bënin fushatë në mënyrë të lirë, edhe pse disa raportuan për kërcënime”. thuhet në raport.
Në përgjithësi, procesi i regjistrimit të votuesve ishte transparent, listat e votuesve u konsideruan gjithëpërfshirëse dhe përgjithësisht të sakta, ndërsa zgjerimi i të drejtës së votës për qytetarët jashtë vendit u vlerësua si një hap drejt rritjes së pjesëmarrjes zgjedhore.
KQZ-ja regjistroi tetë parti dhe tre koalicione dhe miratoi gjithsej 2 mijë e 46 kandidatë në një proces gjithëpërfshirës. Gjatë verifikimit të kandidatëve, 16 kandidatë u refuzuan për shkak të të dhënave penale, asnjë prej këtyre rasteve nuk u kontestua, dhe partitë kishin mundësi t’i zëvendësonin.
Kërkesa që subjektet zgjedhore të dorëzojnë lista të plota kandidatësh për listat e hapura dhe të mbyllura në të gjitha qarqet e vendit “e kufizoi aftësinë e partive më të vogla për të marrë pjesë në garë“.
Si e menaxhoi KQZ procesin
Në raportin final thuhet se Komisioni Qendror i zgjedhjeve e menaxhoi procesin në mënyrë transparente.
“Në përgjithësi, përgatitjet teknike për zgjedhjet u zhvilluan në mënyrë efikase, transparente, sipas afateve të përcaktuara dhe në mënyrë gjithëpërfshirëse nga Komisioni Qendror i Zgjedhjeve (KQZ). Megjithatë, disa palë të interesuara perceptuan disa anëtarë të KQZ-së si të politizuar.”, thuhet në raport.
Komisionet e niveleve më të ulëta thuhet se e administruan procesin në mënyrë efikase dhe transparente, pavarësisht ndërprerjeve të shkaktuara nga “zëvendësimet e vona të anëtarëve të propozuar nga partitë politike“, veçanërisht në qendrat e votimit në ditët para zgjedhjeve, që sipas disa pretendimeve ndodhën për shkak të intimidimit në disa raste.
KQZ-ja ndërmori përpjekje për të përmirësuar aksesin në qendrat e votimit për personat me aftësi të kufizuara, por në ditën e zgjedhjeve, vëzhguesit raportuan probleme të dukshme të aksesueshmërisë në shumë vende.
Votimi jashtë vendit
Procesi i votimit jashtë vendit u menaxhua mirë, megjithëse pati vonesa ligjore dhe probleme organizative.
“Votimi jashtë vendit, i futur për herë të parë në këto zgjedhje, u menaxhua mirë, pavarësisht marrëveshjes së vonuar politike dhe disa çështjeve organizative.“, thuhet në raport.
Ndërsa futja e votimit jashtë vendit përbën një “zhvillim historik në procesin zgjedhor“, organizimi i tij rezultoi tepër sfidues, sidomos për shkak të kufizimeve kohore të krijuara nga miratimi i vonuar në Parlament. “U vunë re probleme me shpërndarjen e fletëve të votimit, të cilat sollën vështirësi edhe gjatë procesit të numërimit. Megjithatë, procesi në tërësi u menaxhua mirë.”, vazhdon raporti.
Sa i përket votimit jashtë vendit, pavarësisht fushatës së gjerë informuese të KQZ-së dhe vendimit për të pranuar edhe ID biometrike të skaduara, rreth 41 mijë aplikime u refuzuan, kryesisht për mungesë të dëshmisë së vlefshme të banimit në vendin pritës.
Dita e zgjedhjeve e organizuar mirë, por…
Sa i përket ditës së zgjedhjeve, monitoruesit e OSBE-ODIHR kanë vlerësuar se ka qenë e qetë dhe e organizuar mirë, megjithëse e shoqëruar me incidente të vogla.
“Mekanizmi i ri i koordinimit mes institucioneve për hetimin dhe ndjekjen penale të krimeve zgjedhore është një zhvillim i mirëpritur, por duhet ndjekje për të adresuar shqetësimet e vazhdueshme për praktika zgjedhore të keqpërdorura. Dita e zgjedhjeve ishte përgjithësisht e qetë dhe e organizuar mirë, por pati mungesë të shpeshtë të respektimit të procedurave dhe u shënua nga disa incidente frikësimi dhe nxitjeje të zgjedhësve, si dhe disa mangësi procedurale dhe transparence në numërimin e votave.”, vazhdon raporti.
KQZ-ja thuhet se ndërmori përpjekje për të përmirësuar aksesin në qendrat e votimit për personat me aftësi të kufizuara, por në ditën e zgjedhjeve, vëzhguesit raportuan probleme të dukshme të aksesueshmërisë në shumë vende.
Votimi elektronik
Votimi elektronik u zhvillua në dy qarqe dhe identifikimi biometrik u përdor në të gjitha qendrat e votimit. Në përputhje me praktikat e mira zgjedhore, KQZ-ja uli varësinë nga ofruesi i pajisjeve biometrike dhe të votimit elektronik, ndërsa përdorimi i teknologjisë u dokumentua dhe menaxhua në mënyrë transparente dhe të qëndrueshme.
“Megjithatë, përdorimi i teknologjisë, veçanërisht për pajisjet e votimit elektronik, u largua nga proceset e dokumentuara dhe nga Kodi Zgjedhor. Partitë politike dhe mediat kishin akses të plotë për të vëzhguar demonstrimin e funksionalitetit të pajisjeve të identifikimit dhe votimit elektronik, por KQZ nuk publikoi informacion për testet e sigurisë.“, vijon raporti.
Ndërsa bashkëbiseduesit e misionit të vëzhgimit të OSBE/ODIHR në përgjithësi shprehën besim në teknologjinë e përdorur, “disa shqetësime u ngritën, duke treguar mungesë besimi nga disa palë, përfshirë opozitën”.
TETË REKOMANDIME PRIORITARE
1.Për të adresuar rekomandimet e pazgjidhura të ODIHR-it si dhe paqartësitë dhe inkonsistencat e ndryshme, kuadri ligjor zgjedhor duhet të reformohet në mënyrë gjithëpërfshirëse përmes një procesi konsultativ përfshirës, shumë përpara zgjedhjeve të ardhshme, në përputhje me standardet ndërkombëtare dhe praktikat e mira.
2.Për të siguruar stabilitetin e administratës zgjedhore, duhet marrë në konsideratë depolitizimi i procedurës së nominimit të administratës zgjedhore në nivelet më të ulëta, si dhe kufizimi i zëvendësimeve arbitrare dhe të minutës së fundit të anëtarëve të komisioneve, për të siguruar trajnim adekuat dhe në kohë për të gjithë anëtarët.
3.Për të forcuar kapacitetin dhe profesionalizmin e Ekipeve të Numërimit të Fletëvotimeve, CEC duhet të organizojë seanca të veçanta trajnimi mbi procedurat e numërimit, të zhvillojë një kurrikul të standardizuar trajnimi, duke përfshirë manuale dhe fletë-informative të lehta për t’u kuptuar mbi procesin e numërimit.
4.Përpjekjet për edukimin e votuesve mbi votimin elektronik duhet të intensifikohen, me fokus në rritjen e ndërgjegjësimit të votuesve mbi procedurat e votimit elektronik dhe sigurimin që të gjithë votuesit të jenë në gjendje të votojnë në mënyrë të pavarur.
5.Për të eliminuar çdo paqartësi në ligj në lidhje me fushatën zgjedhore, përdorimi i burimeve administrative për qëllime zgjedhore duhet të ndalohet nga shpallja e zgjedhjeve deri në ditën e votimit.
6.Për të siguruar një fushë loje të barabartë, autoritetet duhet të marrin masa për të parandaluar keqpërdorimin e detyrës dhe burimeve shtetërore. Sanksione proporcionale dhe dërrmuese duhet të vendosen shpejt kundër shkeljeve të tilla.
7.Në përputhje me praktikat e mira, ligji duhet të përcaktojë qartë se cilat aktivitete paraelektorale përbëjnë shpenzime fushate, duke siguruar që ato të jenë subjekt i raportimit të përshtatshëm, mbikëqyrjes dhe mundësisë së sanksioneve.
8.Materialet e përgatitura nga partitë politike ose autoritetet qeveritare duhet të etiketohen si reklama politike dhe për pasojë të ndalohen në programet informative dhe të tjera redaksionale. Duhet të ekzistojnë masa efektive për adresimin e shkeljeve dhe ato të zbatohen në kohë.
