OPINION – Vetoja bullgare dhe problemi në rritje i besueshmërisë së BE-së

Nga Dr. Idlir Lika

Shkrimtari është asistent – profesor në Departamentin e Shkencave Politike dhe Marrëdhënieve Ndërkombëtare, Universiteti Gelişim i Stambollit

Më 17 nëntor të vitit 2020, pas një videokonference të ministrave të Çështjeve Evropiane, Bullgaria njoftoi se do të vinte veto mbi hapjen e negociatave për anëtarësimin e Maqedonisë së Veriut në BE për shkak të dështimit të Qeverisë së Shkupit për të adresuar shqetësime të caktuara të identitetit nga Sofja. Së pari, ajo që kërkohet është që termi “gjuha maqedonase” të mos përdoret në asnjë dokument kornizë negociuese të BE-së, pasi Bullgaria e konsideron gjuhën maqedonase të jetë thjesht një dialekt i asaj bullgare. Së dyti, Bullgaria vazhdimisht i ka kërkuar Maqedonisë së Veriut të “pranojë” origjinën historikisht bullgare të kombit maqedonas pasi që gjoja nuk ekziston një komb i veçantë maqedonas, është vetëm një krijim “artificial” i komunistëve jugosllavë si pasojë e Luftës së Dytë Botërore. E fundit, por jo më pak e rëndësishmja, Sofja këmbëngul që Shkupi të heqë dorë nga pretendimi i tij për njohjen zyrtare të pakicës maqedonase në Bullgari, ndërsa nuk duhet ta pengojë që ta bëjnë atë shtetasit maqedonas që vetidentifikohen si bullgarë. Një zhvillim dhe kërkesë e tillë e padëshirueshme jo vetëm që është e vështirë të mbështetet praktikisht, por gjithashtu dëmton shumë ekuilibrat e brishtë politikë të brendshëm të Maqedonisë së Veriut, nxjerr në pah dobësinë e BE-së dhe minon besueshmërinë e saj.

Nuk është qëllimi im këtu të hetoj bazat historike të pretendimeve garuese të identitetit bullgar dhe maqedonas. Megjithatë, duke pretenduar se Maqedonia nuk mund të përdorë emrin e gjuhës së saj zyrtare sepse Bullgaria e konsideron atë të jetë thjesht një dialekt i vet, sfidon logjikën shkencore.

Gjuhët nuk janë elemente fikse, të pandryshueshme, të ekzistencës shoqërore siç pretendojnë të jenë historiografitë nacionaliste të të gjitha vendeve. Gjuhët mblidhen dhe standardizohen në fund të proceseve të ndryshme politike dhe socio-ekonomike dhe tani e tutje ato thjesht bëhen mediumi përmes të cilit kombet si bashkësi politike mund të “imagjinohen”, siç shprehet zëri kryesor te mendimi i nacionalizmit.

Provat historike dëshmojnë përtej çdo dyshimi se kombe të ndryshme madje mund të imagjinohen përmes së njëjtës gjuhë. Për shembull, shtetet e Amerikës së Jugut të gjithë kanë të njëjtën gjuhë (spanjisht), por secili prej tyre imagjinohet si një komb i veçantë.

E njëjta dinamikë është me ish-kolonitë britanike dhe franceze në Afrikë dhe Azi, të cilat ende kanë gjuhën koloniale si gjuhë zyrtare të shtetit, por secila përbën një komb të ndryshëm. Duke zbatuar të njëjtën logjikë në Ballkan, ndërsa është e vërtetë që gjuhët bullgare dhe maqedonase janë mjaft të ngjashme me njëra-tjetrën (ndoshta çifti më i ngjashëm midis gjuhëve të ndryshme sllave), asgjë nuk e ndalon maqedonishten të jetë mediumi përmes të cilit një komb i veçantë mund të ekzistojë dhe të imagjinohet.

Kundërshtimi i dytë bullgar në lidhje me natyrën “artificiale” të kombit maqedonas gjithashtu sfidon provat historike. Duke qenë se gjuhët në përgjithësi formojnë bazën e vetëdijes kombëtare dhe pasi kemi thënë që gjuhët standarde kryesisht janë “krijuar”, rrjedh se kombet gjithashtu janë komunitete “të formuara”, të ndërtuara nga elitat në fund të proceseve të ndryshme politike dhe socio-ekonomike.

Duke iu kthyer Ballkanit kurrë të mërzitshëm, po, është e vërtetë që komunistët jugosllavë, nga armiqësia / rivaliteti i tyre me komunistët bullgarë, kanë bërë shumë për të krijuar një komb të veçantë maqedonas duke qenë i pari që standardizon një gjuhë maqedonase dhe duke vendosur kishë ortodokse autoqefale maqedonase në vitin 1967 (dhe partia aktualisht në pushtet Socialdemokratike pajtohet plotësisht me këtë pikëpamje), por a nuk është i lidhur edhe formimi i kombit bullgar me zhvillime specifike gjeopolitike? A nuk ishte formimi i një kombi të pavarur bullgar në vitin 1878 shumë qartë rezultat i projekteve gjeopolitike ruse në Ballkan dhe dëshirës ruse për të copëtuar Shtetin Osman? Vetë bullgarët nuk kanë asnjë shqetësim për këtë fakt historik. Ata e pranojnë me krenari. Sidoqoftë, përpara se të avancojnë kërkesat e tilla me standarde të dyfishta drejt fqinjit të tyre më të dobët perëndimor, administratës së Sofjes duhet t’i kujtohet se statuja e Carit Rus Aleksandri II (“Cari Çliruesi”) qëndron ende përpara ndërtesës së parlamentit bullgar, organi legjislativ që përfaqëson teorikisht “vullnetin” e kombit bullgar. Shkurtimisht, kombi bullgar është padyshim më i vjetër por jo më pak artificial se ai maqedonas. Të dy kanë lindur nga rastisjet gjeopolitike.

Kërkesa e fundit për fat të keq zbulon, më shumë se çdo gjë tjetër, standardin e dyfishtë të zbatuar nga Bullgaria. Sofja po kërkon nga Shkupi (dhe gjithashtu nga vendet e tjera të Ballkanit ku banon pakicë e vogël bullgare) të respektojnë të drejtat e pakicave, ndërsa në të njëjtën kohë për tre dekada deri tani ajo ka kundërshtuar me vendosmëri të gjitha kërkesat nga pakica e saj e madhe turke 10 për qind për të njohur zyrtarisht identitetin e tyre etnik, t’u japë atyre statusin e pakicës dhe të hapin shkolla në gjuhën e pakicave.

Respektimi i larmisë etno-fetare dhe të drejtave të pakicave është një nga blloqet ndërtuese dhe vlerat më të dashura të BE-së. Duke qenë kështu, nuk ka asnjë kuptim të bllokosh hapjen e negociatave të anëtarësimit me një vend, të dhënat e të drejtave të pakicave të të cilit janë padyshim më të mira se shumë nga vetë vendet anëtare. Për të marrë vetëm një shembull të fundit, vitin e kaluar Maqedonia e Veriut u bë një shtet kushtetues dygjuhësor (si Belgjika dhe Kanadaja) pas avancimit të gjuhës shqipe në statusin e gjuhës zyrtare në nivelin nacional.

Mbijetesa nga stuhia e brendshme

Vetoja e Bullgarisë bazuar në kërkesa të tilla të padëshirueshme mund të dëmtojë shumë ekuilibrat e brishtë politikë të brendshëm në Maqedoninë e Veriut. Qeveria Socialdemokratike e udhëhequr nga Zoran Zaev u desh të kalonte nëpër një proces të rëndë të brendshëm me Greqinë, duke nënshkruar “Marrëveshjen e Prespës” në qershor të vitit 2018, duke i dhënë fund mosmarrëveshjes së turpshme për emrin gati tre dekada dhe duke ndryshuar emrin e vendit në Maqedonia e Veriut .

Ky vendim i drejtë dhe i guximshëm hapi rrugën për anëtarësimin e vendit në NATO, por erdhi në kurriz të shkaktimit të një polarizimi shumë të hidhur social midis elektoratit maqedonas etnik. Partia opozitare e VMRO-së, e cila gëzon mbështetjen elektorale të njëfarë shumice të maqedonasve etnikë, ende kundërshton “Marrëveshjen e Prespës”, duke mbajtur qëndrimin se në Evropë mund të arrihet jo duke ndryshuar identitetin e dikujt, por me reforma “të mirëfillta” të brendshme (interesante, një nga tre partitë e vogla turke etnike në Maqedoninë e Veriut, e udhëhequr nga Erdogan Saraç, i cili ndodh të jetë një aleat i VMRO-së, gjithashtu i përmbahet kësaj teze).

Deri më tani, Socialdemokratët kanë qenë në gjendje të përballojnë stuhinë vetëm me ndihmën e të gjitha partive etnike shqiptare. Kohët e fundit, Zaev siguroi rizgjedhjen e tij në korrik të vitit 2020 vetëm me një koalicion para-elektoral me partinë shqiptare BESA, dhe më pas duke bashkuar forcat me partinë më të madhe shqiptare BDI (Aktualisht, Bujar Osmani nga BDI shërben si ministri i parë i Jashtëm shqiptar në periudhën post-komuniste).

Megjithatë, është pikërisht pasi Maqedonia e Veriut u bë anëtarja e tridhjetë e NATO-s dhe pasi Zaev mezi mposhti VMRO-në në zgjedhjet parlamentare, Bullgaria doli me veton e saj si pengesa tjetër e papritur. Për të qenë i sigurt, nuk mendoj se Zaev madje mendon përmbushjen e kërkesave bullgare dhe vendosjen e historisë së vendit të tij përsëri në tryezë. Maqedonia tashmë ka vuajtur shumë nga mosmarrëveshja e turpshme e emrit me Greqinë, dhe kështu nuk mund të përballojë më ndonjë raund të mëtejshëm të ndryshimit të identitetit. Sidoqoftë, vetoja e Sofjes mund të shkaktojë shumë dëm duke fuqizuar më tej VMRO-në nacionaliste dhe duke thelluar polarizimin social. Narrativa e VMRO-së e tipit “Ne tashmë ju kemi thënë se nuk mund të hyni në Evropë duke ndryshuar identitetin tuaj” tani mund të fitojë më shumë peshë politike dhe të rezultojë me dobësim për një lider si Zaev, i cili ka hedhur gjithçka në integrimin euro-atlantik të vendit të tij.

Problemi i kredibilitet në rritje të shpejtë i BE-së

Dështimi i BE-së për të arritur konsensus mbi politikat e saj të zgjerimit tregon dobësinë e saj dhe dëmton besueshmërinë e saj. Bullgaria me të vërtetë e ka vënë në siklet të thellë BE-në me lidhjen e saj të politikës së zgjerimit me çështje jorelevante. Pavarësisht nëse Sofja ka përdorur veton e saj nga një shqetësim i mirëfilltë nacionalist apo thjesht si një mënyrë për të larguar vëmendjen nga protestat masive antiqeveritare që kanë tronditur kryeqytetin që prej më shumë se dy muajsh (unë përfundimisht i përmbahem më shumë pikëpamjes së kësaj të fundit), politika e zgjerimit të BE-së është shumë e rëndësishme për t’u mbajtur peng nga veprimet (shpesh të papërgjegjshme) të vendeve të vogla anëtare.

Për të qenë të sigurtë, kjo tani është bërë problem i përgjithshëm sistematik për BE-në dhe nuk kufizohet vetëm në Bullgari dhe në çështjen e zgjerimit. Kohët e fundit, besueshmërisë së BE-së iu dha një goditje e rëndë nga bllokimi i sanksioneve ndaj Bjellorusisë nga Qiproja Jugore mbi mosmarrëveshjen e saj me Turqinë në Mesdheun Lindor. Po kështu, Hungaria ka bllokuar vazhdimisht të gjitha deklaratat mbi shkeljet e të drejtave të njeriut në Kinë. Gjeopolitikisht gjithashtu, dështimi i BE-së për të zhvilluar një politikë të përbashkët ndaj Mesdheut Lindor dhe krizës së Libisë (për shkak të kundërshtimeve të treshes Greqi-Qipro Jugore-Francë mbi Turqinë) po e bën atë një aktor të vjetruar dhe po krijon mundësi që Rusia të zgjerojë ndikimin në rajon.

Mbetet të shihet nëse zgjedhja e Biden-it në Shtëpinë e Bardhë do të ndryshojë dinamikën aktuale. Në përgjithësi, parimi i unanimitetit në marrjen e vendimeve po vë nën kërcënim gjithë sistemin e BE-së dhe po minon besueshmërinë e tij. Prandaj, disa propozime duhet të vendosen urgjentisht në tryezë për reformimin e të gjithë sistemit të BE-së për marrjen e vendimeve. Ndikimi i vendeve anëtare në një farë mënyre reflekton peshën e tyre në sistem.

 

- ISLAMSHOP.CH -spot_img

LEXO MË SHUMË

Së fundi